Poradnictwo laktacyjne i jego aspekty prawne
lek. Magdalena Nehring – Gugulska
lek. Monika Żukowska – Rubik
Karmienie piersią, aby przebiegało prawidłowo, potrzebuje instruktażu i wsparcia. Ale gdy pojawią się problemy, potrzeba jeszcze czegoś więcej – wiedzy, umiejętności i czasu. Wiedzą to matki i szukają pomocy u lekarzy – położnych – pielęgniarek – rehabilitantów – na stronach internetowych – w czasopismach i książkach. Nie zawsze jednak te osoby czy źródła potrafią lub mogą kompetentnie pomóc. Aby zapewnić matkom fachową, dość wąsko wyspecjalizowaną opiekę, powstała oddzielna umiejętność: PORADNICTWO LAKTACYJNE. Na całym świecie, również w Polsce, intensywnie się rozwija. Idea powstania profesjonalnego poradnictwa laktacyjnego, jako odrębnej umiejętności powstała 25 lat temu w Stanach Zjednoczonych. Przywędrowała do Polski za przyczyną śp. Małgorzaty Neugebauer, lek. Magdaleny Nehring – Gugulskiej, mgr Wandy Urmańskiej, lek. Moniki Żukowskiej-Rubik– pierwszych polskich konsultantek laktacyjnych IBCLC. Warto podkreślić, że pierwszą polską Poradnię Zaburzeń Laktacji stworzyła doc. Krystyna Mikiel-Kostyra przy Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie już w roku 1987. Było to miejsce szczególne, gdzie przyszłe konsultantki zetknęły się z tematem laktacji i nabierały pierwszego szlifu.(…)
Oto stan prawny uprawiania poradnictwa laktacyjnego w Polsce :
Dagmara Korbasińska , Dyrektor Departamentu Matki i Dziecka
„W aspekcie przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz. U. Nr 187, poz. 1259), uprzejmie informuję, że świadczenia pielęgnacyjne, zapobiegawcze, diagnostyczne, lecznicze, rehabilitacyjne oraz promocja zdrowia, w zakresie opieki nad matką oraz noworodkiem są zbiorem zadań wykonywanych przez poszczególne osoby posiadające wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami. Przedmiotowe zadania są w rozumieniu powyższej ustawy świadczeniami opieki zdrowotnej, czyli mogą być udzielane przez zakłady opieki zdrowotnej oraz przez osoby fizyczne wykonujące zawód medyczny lub przez grupową praktykę lekarską, grupową praktykę pielęgniarek, położnych na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Zadania związane z opieką nad matką oraz noworodkiem, w tym dotyczące poradnictwa laktacyjnego realizowane są przez osoby posiadające w szczególności uprawnienia do wykonywania zawodu lekarza, pielęgniarki i położnej. Każda kobieta rodząca ma prawo do poradnictwa laktacyjnego, fachowej opieki i udzielenia pomocy w rozwiązywaniuproblemów laktacyjnych na terenie szpitala. Do obowiązków pracowników szpitala, należy także prowadzenie edukacji w zakresie prawidłowego przystawiania dziecka do piersi, przekazania rzetelnej wiedzy na temat wyższości naturalnego karmienia nad sztucznym. Z kolei położna sprawująca opiekę nad kobietą w okresie połogu powinna udzielić matce wyczerpujących informacji na temat korzyści i metod karmienia piersią. Powinna przeprowadzić instruktaż matki w zakresie prawidłowego karmienia piersią, uwzględniający informację, że we wczesnym okresie karmienia piersią należy podejmować próby przystawienia noworodka do piersi do kilkunastu razy na dobę na różne okresy czasu, a jeżeli noworodek nie budzi się należy go budzić do karmienia po 4 godzinach licząc od ostatniego karmienia. W przypadku wystąpienia problemów zdrowotnych, których rozwiązanie wykracza poza zakres kompetencji położnej, przekazuje ona położnicy informacje o potrzebie interwencji lekarskiej, równocześnie informując o tym fakcie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Wszystkie kobiety w okresie połogu, na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2009 r. Nr 139 poz. 1139; 2010 r. Nr 208 poz. 1376), mają zapewnioną opiekę położnej podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie nauki prawidłowego karmienia piersią, oceny odruchów noworodka, sposobu oraz technik karmienia piersią. Położne podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie wizyt patronażowych prowadzą edukację zdrowotną i udzielają porad w zakresie kamienienia piersią i laktacji. Opieka położnej środowiskowej nad kobietą karmiącą kończy się wraz z końcem okresu połogu, jednak wszystkie kobiety, ze względu na powikłania wynikające z nieprawidłowego karmienia piersią (np. stany zapalne gruczołu piersiowego) powinny korzystać ze specjalistycznej opieki lekarskiej.”
Chcąc zapewnić matkom skuteczną opiekę najwyższej jakości powinniśmy na każdym etapie przekazywać spójne informacje i współpracować w ramach zespołu terapeutycznego:
Zadania zespołu terapeutycznego:
| Zawód/stanowisko/ umiejętność | Najważniejsze zadania | Podstawa prawna Uwagi |
| Lekarz ginekolog Położna POZ | Praktyczne i teoretyczne przygotowanie do (…) karmienia piersią (od 21 tyg.) Profilaktyka chorób kobiecych i patologii położniczych. Sprawowanie opieki nad kobietą w przebiegu ciąży fizjologicznej wg indywidualnego planu. Prowadzenie fizjologicznego porodu, połogu oraz sprawowanie opieki nad noworodkiem | SOO*, pkt. II. Ustawa o zawodzie lekarza ** SOO, pkt. II.* Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej *** |
| Położna przyjmująca poród | Bezpośrednio po urodzeniu – kontakt z matką „skóra do skóry”, rozpoznanie momentu gotowości do ssania piersi, przystawienie noworodka do piersi, (III okres porodu), demonstracja karmienia piersią (IV okres porodu), kontrolowanie cech dobrego przystawienia i pozycji | SOO, pkt. X. 6, XII. 1 * Ust. o zawodzie*** Stanowisko pracy ****** |
| Położna na oddziale | Dostarczenie wyczerpujących informacji o korzyściach i metodach karmienia piersią, instruktaż i obserwacja prawidłowego przystawienia dziecka do piersi i postępowania w laktacji w tym okresie. | SOO, pkt. XII. 8, 1) – 6)* Ust. o zawodzie*** Stanowisko pracy ****** |
| Lekarz neonatolog | Ocena stanu dziecka, leczenie stanów patologii noworodka, określenie wskazań i zlecanie suplementacji. | SOO, pkt. XII – XIII* Ustawa o zawodzie lekarza ** |
| Lekarz ginekolog-położnik | Ocena ryzyka okołoporodowego, stanu położnicy, podejmowanie działań diagnostycznych i leczniczych w przebiegu porodu i połogu. | SOO, pkt. II – XI. Ustawa o zawodzie lekarza ** |
| Fizjoterapeuta i Neurologopeda | Wspomaganie rehabilitacyjne funkcji ssania i innych funkcji życiowych. | Ustawy dotyczące medycznych zawodów regulowanych i zakładów opieki zdrowotnej **** Stanowisko pracy ***** |
| Doradca/konsultant laktacyjny (zatrudniony jako edukator do spraw laktacji)***** | Profesjonalne poradnictwo laktacyjne wykracza poza ramy przewidzianej ustawą pracy położnej rodzinnej. Obejmuje: – rozwiązywanie problemów laktacyjnych, które wykraczają poza zakres podstawowy – dobór sprzętu i instruktaż odciągania, dokarmiania, przechowywania pokarmu – prowadzenie relaktacji – drobne zabiegi wspomagające laktację, diagnostyczne i lecznicze – wsparcie dla matek w trudnej sytuacji związanej z laktacją | SOO, pkt. XIV. 3.* Ust. o zawodzie (w zależności jaki posiada) Zaświadczenie o ukończeniu cyklu kształcenia podyplomowego Kodeks etyczny i zawodowy doradcy/konsulatanta |
| Psycholog | Pomoc psychologiczna. Wsparcie w sytuacji niepowodzeń, trudności okresu okołoporodowego. | SOO pkt. pkt. XIV. 4.* Ustawa o zawodzie psychologa ****** |
| Położna rodzinna | Ustala sposób żywienia noworodka i pomaga położnicy rozwiązywać problemy dotyczące karmienia piersią. Prowadzi edukację zdrowotną. Położnicy zapewnia się poradnictwo laktacyjne. | SOO, XIV. 2, 3); 3; 5, 4)-5) * Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej *** |
| Lekarz pediatra | Podczas wizyty patronażowej lekarz podstawowej opieki zdrowotnej wykonuje badanie przedmiotowe i podmiotowe dziecka z uwzględnieniem jego rozwoju fizycznego. Rozpoznawanie chorób, zapobieganie im, leczenie i rehabilitacja chorych, udzielanie porad lekarskich, a także wydawanie opinii i orzeczeń. | Rozp. w sprawie świadczeń gwarantowanych ******* Ustawa o zawodzie lekarza ** |
1* Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Rozp. MZ z dn. 21.09.2012).
2* Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2007, nr 14 poz. 89 z późn. zm.)
3* Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 57, poz. 602, z późn. zm.)
4* Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej i Ustawa z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich UE
5* Rozp. MZ z dn. 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych nie będących przedsiębiorstwami (Dz. U. 2011 nr 151 poz. 896)
6* Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. (Dz. U. 2001, nr 73, poz. 763).
7* Rozp. MZ z dnia 29 sierpnia 2009 w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. (Dz.U. 2009 nr 139 poz. 1139).
Dagmara Korbasińska: „W zależności od decyzji kierownika zakładu opieki zdrowotnej, poradnie laktacyjne funkcjonują pobierając opłaty za świadczenia, lub realizują porady w ramach własnego budżetu. Narodowy Fundusz Zdrowia nie kontraktuje tzw. poradnictwa laktacyjnego, ponieważ porady specjalistyczne powiązane z problemami występującymi przy naturalnym karmieniu piersią i laktacji są gwarantowanym przez NFZ elementem opieki nad kobietą podczas ciąży, porodu i połogu i mieszczą się w stawce tych elementów. MZ przygotowuje projekt włączenia porady laktacyjnej do koszyka świadczeń gwarantowanych. Doradcy laktacyjni (pracujący w poradniach laktacyjnych- przyp. red.) nabywają dodatkową wiedzę i umiejętności najczęściej na płatnych szkoleniach i kursach organizowanych przez jednostki niepubliczne i organizacje pozarządowe zrzeszające ekspertów”.
W nowej wersji standardu opieki okołoporodowej (Rozp. MZ z dn. 21.09.2012) zapisano, że „W przypadku stwierdzenia nieskutecznego karmienia piersią, należy zdiagnozować problem i wdrożyć postępowanie zgodne z aktualną wiedzą na temat laktacji, w celu umożliwienia skutecznego nakarmienia noworodka mlekiem matki z piersi, a jeżeli nie jest to możliwe – odciągniętym mlekiem Matki. Należy przy tym uwzględnić prawidłowy dobór metody dokarmiania. Diagnozę i przeprowadzone postępowanie należy odnotować w dokumentacji medycznej”.
Niestety „sen Pani Minister Dagmary Korbasińskiej” nie jest tak różowy. Po pierwsze w naszym kraju wiedza i umiejętności personelu medycznego nie są, jak na razie, wystarczające, aby sprostać postawionym zadaniom. Personel medyczny, który sprawuje opiekę nad matką i dzieckiem w okresie laktacji, nie posiada satysfakcjonującej wiedzy na ten temat, co pokazują badania Wysoką wiedzą na temat laktacji odznaczają się jedynie osoby, które odbyły kształcenie podyplomowe w tej dziedzinie. Zwłaszcza te, które odbyły kursy powyżej 45 godzin oraz zdobyły certyfikaty umiejętności. [2,3,4,5]
Po drugie w porównaniu z USA, Australią, krajami UE mamy wyjątkowo niską dostępność do świadczeń zdrowotnych udzielanych przez profesjonalistów laktacyjnych w szpitalach, poradniach, na wizytach domowych. Funkcjonuje sporo nieprofesjonalnych form pomocy matkom karmiącym. Pojawiają się też zjawiska niepokojące: nadużywanie nazwy „konsultant laktacyjny” bez odpowiedniego wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych, dezinformacja matek przez nieprofesjonalne strony internetowe i portale społecznościowe. Jeszcze musimy poczekać, aby wyżej opisany ideał zaczął prawidłowo funkcjonować.
Od 20 lipca 2011 w wyżej wymienionym rozporządzeniu Ministra Zdrowia pojawiło się nowe stanowisko pracy w podmiotach leczniczych o nazwie „edukator do spraw laktacji” (dlaczego nie doradca? nie konsultant?) przeznaczone dla położnych. Szczegółowych przepisów jeszcze nie znamy, ale są to pozytywne iskierki, które być może w przyszłości zmniejszą ilość zaniedbań i błędów w postępowaniu laktacyjnym wobec polskich matek…
Na razie zgodnie z przepisami dotyczącymi kształcenia ustawicznego dorosłych oraz dokształcania w zawodach medycznych osoby, które pragną zajmować się profesjonalnym poradnictwem laktacyjnym poszerzają swoją wiedzę na kursach dokształcających i weryfikują wiedzę i umiejętności zdobywając dwa znane certyfikaty:
IBCLC, Międzynarodowy Dyplomowany Konsultant Laktacyjny, tytuł nadawany na 5 lat przez International Board of Lactation Consultant Examiners IBLCE (Międzynarodowa Rada Egzaminatorów Konsultantów Laktacyjnych) zgodnie z wymaganiami zawartymi w: Candidate Information Guide, IBLCE Regional Office in Europe, www.iblce-europe.org
CDL Certyfikowany Doradca Laktacyjny, tytuł nadawany na 7 lat przez Centrum Nauki o Laktacji CNoL, przeznaczony dla zawodów medycznych, zgodnie z regulaminem kształcenia i szczegółowymi wymaganiami zawartymi w: „Przewodniku dla kandydatów na CDL, Centrum Nauki o Laktacji, www.kobiety.med.pl/cnol