PRZERWA NA KARMIENIE PIERSIĄ PRAWEM CHRONIONA
Marlena Świrk
Jak pytamy – dlaczego kobiety porzucają zbyt szybko karmienie – zazwyczaj otrzymujemy odpowiedź – bo muszą wracać do pracy, a pracodawcy nie są chętni do dawania im ulg. Ale to tylko błędne przekonanie, które wzbudza wiele emocji zarówno wśród matek – tych karmiących naturalnie, jak i sztucznie oraz wśród pracodawców i lekarzy. Inny obraz wyłania się z danych statystycznych:
Z raportu Fundacji „Rodzic w mieście” z 2021 roku wynika, że 50% kobiet nie wraca do pracy po urlopie macierzyńskim. Opiekują się dzieckiem, aż do momentu ukończenia przez nie trzech lat. [7]. Natomiast z danych GUS wynika, że ponad 80% niemowląt po 8 miesiącu życia jest karmionych sztucznie (GUS 2014, Wskaźniki ogólnopolskie stanu karmienia niemowląt w Polsce). Widać, że inne czynniki wpływają na zakończenie karmienia, bo niewiele pracownic po powrocie do pracy nadal karmi dzieci naturalnie.
Z naszej ankiety wynika, że spośród naszych respondentek ponad POŁOWA nie wróciła do pracy w czasie karmienia dziecka. Wróciła ta druga połowa, więc nie jest to raczej czynnik zniechęcający. Są mamy, które pracują i karmią dzieci rok, dwa, a czasami dłużej. Organizują sobie wyjścia, odciąganie, opiekę i dają radę, jeśli chcą kontynuować karmienie. Kobiety często radzą się doradców laktacyjnych jak odciągać, czym i ile, aby utrzymać laktację.
Przerwa na karmienie
Mamom karmiącym przysługuje przerwa na karmienie dziecka, na podstawie Kodeksu Pracy (Art. 187). Przerwa przysługuje pracownicy karmiącej dziecko piersią w wymiarze dwóch 30 minutowych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Jeżeli pracownica pracuje poniżej 4 godzin – przerwa nie przysługuje, w wymiarze 4 – 6 godzin – tylko jedna. [1]
Z ankiety wynika, że 40% mam, które wróciły do pracy korzystało z takiej przerwy. Niestety 7% nie wiedziało, że może o nią wystąpić do pracodawcy.
Niektórzy pracodawcy proszą mamy o zaświadczenie o karmieniu piersią od lekarza. Innym wystarczy tylko wniosek z oświadczeniem pracownicy, że karmi dziecko piersią. Dotyczyło to około 20% matek, choć nie ma takiego wymogu wynikającego z prawa pracy, to inicjatywa własna pracodawców bez podstawy prawnej.
Przerwa okiem pracodawcy
Stosunek pracodawców do przerwy również nie jest spójny. Większość pracodawców bez problemu udziela przerwy na wniosek pracownicy, która zazwyczaj nie ma zmniejszonego zakresu czynności, tylko w krótszym czasie wykonuje swoje dotychczasowe zadania. Przerwa na karmienie piersią może być trudniejsza ze strony organizacyjnej na przykład w przypadku pracy zmianowej, gdy powstaje luka w grafiku i pracodawca musi tak ułożyć plan pracy, by zapewnić jej ciągłość.
Z ankiety wynika, że wobec 6% pracodawca nie wyraził zgody, czyli złamał prawo pracy.
Zazwyczaj dzieje się to, gdy dziecko jest na tyle duże, że nie potrzebuje już karmienia, aby przeżyć. Na negatywny stosunek pracodawców do przerwy na karmienie piersią może mieć wpływ korzystanie z uprawnienia przez pracownice, które do tej przerwy nie są uprawnione, to znaczy – karmią swoje dzieci sztucznie. Zdarza się, że zarówno pracodawca jak i współpracownicy uznają przerwę na karmienie za wykorzystywanie pracodawcy i obarczanie go dodatkowymi kosztami. A warto wiedzieć, że za przerwą idą konkretne pieniądze, a czasami także więcej obowiązków dla współpracowników. Kobiety, które korzystają z przerwy, bo mają taką potrzebę – zwykle wywiązują się z obowiązków, bo zależy im, aby móc z tej przerwy nadal korzystać.
Czy przerwa jest dla wszystkich?
Przerwa na karmienie jest tzw. przerwą laktacyjną, czyli związana jest z laktacją występującą u kobiety. I o ile karmienie piersią rocznego dziecka raczej nie budzi zastrzeżeń, to starszego – zwykle już tak. Dlatego im starsze dziecko tym trudniej jest pracownicy korzystać ze swojego prawa.
Przerwa na karmienie wg art 187 kodeksu pracy przysługuje pracownicy w rozumieniu prawnym a nie potocznym. Art 2 kodeksu pracy definiuje pojęcie pracownika jako osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Zatem osoba zatrudniona na podstawie innej umowy np. o praktyki czy umowę cywilnoprawną (o dzieło czy zlecenie) nie jest w rozumieniu KP pracownikiem i nie może korzystać z prawa do karmienia określonego w art 187 KP. W takim przypadku udzielenie przerw na karmienie byłoby jedynie bardzo dobrą wolą pracodawcy.
Czasami pracownica sama rezygnuje z korzystania z uprawnienia z powodów ekonomicznych, jeśli np. jest pomijana w nagrodach, pomimo wywiązywania się ze swoich obowiązków służbowych.
Zawody wyodrębnione:
Policjantki: Zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy o Policji policjantowi przysługują uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem określone w Kodeksie pracy, jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej. [8] Policjantka karmiąca piersią nie może pełnić służby w niedziele i święta, w porze nocnej (godz. 22:00-6:00) – bez jej zgody. [9]
Nauczycielki: Nauczycielce karmiącej piersią przysługuje 1 godzinna przerwa na karmienie, jeśli jej czas pracy wynosi powyżej 4 godzin ciągłej pracy. [10] Szkolny plan lekcji zwykle jest tak układany, że prawdopodobnie niewiele nauczycielek korzysta z uprawnienia z powodu krótszego czasu pracy ciągłej w ciągu dnia.
Żołnierki: Kobiecie żołnierzowi zawodowemu udziela się przerwy oraz podlega ochronie prawnej na podstawie ustawy kodeks pracy. Dodatkowo kobiecie karmiącej piersią nie powierza się obowiązków w wymiarze przekraczającym 40 godzin służby w tygodniu i w porze nocnej oraz nie deleguje się poza miejsce pełnienia służby – bez zgody żołnierza zawodowego – kobiety. Żołnierka jest również zwolniona ze sprawdzianu sprawności fizycznej w okresie karmienia piersią. [11]
W 2019 roku Rzecznik Praw Obywatelskich zaproponował, aby uznać czas przewidziany na karmienie piersią za czas uwagi poświęcanej dziecku i pomost pomiędzy życiem rodzinnym a życiem zawodowym i przyznać prawo do korzystania z przerw na karmienie również kobietom i mężczyznom karmiącym sztucznym pokarmem. [12]
Polskie przepisy dotyczące ochrony kobiet w ciąży oraz karmiących piersią wynikają z zaleceń Konwencji nr 18 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej rewizji Konwencji dotyczącej ochrony macierzyństwa (zrewidowanej), z 1952 r. (obecnie: Konwencja dotycząca ochrony macierzyństwa z 2000 roku). [13] Do chwili obecnej przepisy nie uległy zmianie i mamy nadzieję, że ewentualna zmiana nie podąży w kierunku promocji karmienia sztucznego zamiast naturalnego.
W jaki sposób?
Przerwę taką można wykorzystać w różny sposób, w zależności od indywidualnych potrzeb własnych, dziecka oraz charakteru i systemu pracy, którą wykonuje pracownica. Można dwie przerwy wykorzystać łącznie, można przyjść do pracy później, wyjść wcześniej, skorzystać z przerw na terenie zakładu pracy, nakarmić dziecko w miejscu pracy lub w pobliskiej okolicy (o ile opiekun dziecka może je przeprowadzić na czas karmienia), można również odciągnąć mleko w pomieszczeniu do wypoczynku (lub innym) znajdującym się na terenie miejsca pracy, albo ustalić z pracodawcą wykorzystanie przerw jeszcze w innym systemie, gdy wymaga tego laktacja, np. na odciąganie mleka w czasie pracy.
Prawo czy obowiązek?
Pracownice karmiące naturalnie mają prawo do przerwy na karmienie piersią, ale nie znaczy to, że muszą z niej korzystać. Jeśli nie potrzebują takiej przerwy, a ich dzieci świetnie sobie radzą bez nich (pomimo karmienia piersią) – spokojnie mogą pracować w pełnym wymiarze godzin, brać nadgodziny, czy wyjeżdżać w delegacje, o ile wyrażą na to zgodę (art. 178 ust. 2 KP). [5]
Należy tu jednak podkreślić, że zgodnie z art. 176 ustawy kodeks pracy pracodawca nie może zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia (szczegółowy wykaz prac określa rozporządzenie). [3] Natomiast w przypadku pracownicy karmiącej piersią bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. W niektórych okolicznościach pracodawca obowiązany jest do dostosowania warunków pracy do wymagań określonych przepisami (art. 179 u.k.p.). [6] Sytuacja taka może wystąpić na przykład w przypadku pracownic ochrony zdrowia.
Drogie mamy, pamiętajcie, że:
- Prawo pracy stoi po Waszej stronie i możecie z niego korzystać jeśli spełniacie wymienione wyżej warunki. Nie musicie obawiać się, że stracicie pracę z tego powodu, bo to raczej pracodawca musi obawiać się, jeśli będzie łamał prawo pracy.
- Powrót do pracy to Wasza decyzja i wybór, a karmienie piersią nie koliduje z pracą. Wszystko można zorganizować i cieszyć się i jednym i drugim. Praca zawodowa jest ważnym elementem rozwoju osobistego dla wielu z Was.
- Jesteście wielkie, jeśli godzicie pracę z obowiązkami domowymi i karmieniem piersią – wymagajcie wsparcia i uznania dla Was, nie pozwalajcie sobie na słowa krytyki.
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zachęca mamy do łączenia karmienia piersią i pracy oraz zachęca pracodawców, współpracowników, związki zawodowe i ustawodawców do wspierania tychże mam.
- Jeśli pracodawca odmawia udzielenia przerwy, to zgodnie z treścią art. 281 § 1 pkt 5 KP jest to wykroczenie przeciwko prawom pracownika. W takiej sytuacji można złożyć skargę na pracodawcę skierowaną do właściwego Okręgowego Inspektoratu Pracy.
Opr. Marlena Świrk, fundatorka i prezeska Fundacji Mlekiem Mamy, Promotorka Karmienia Piersią Centrum Nauki o Laktacji (CNoL), doula (Stowarzyszenie “Doula w Polsce”), doradczyni Akademii Noszenia Dzieci. Wspiera i edukuje kobiety w macierzyństwie, współpracuje z Centrum Nauki o Laktacji od 2015 roku. Na co dzień żona i matka.
Konsultacja: mgr Joanna Gugulska-Zygał, prawnik i matka
Warto przeczytać
Przerwa na KP: https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2015/12/03/prawo-z-pelna-piersia-przerwy-na-karmienie-piersia-w-zakladzie-pracy/
Wniosek: https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2015/12/11/wniosek-o-przerwe-na-karmienie-piersia/
Pomieszczenie do wypoczynku: https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2016/02/07/pomieszczenie-do-odpoczynku-w-zakladzie-pracy-dla-kobiet-w-ciazy-i-karmiacych-matek/
Stanowiska GIP PIP, MZ, MRiPS: https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2016/06/11/jeden-artykul-a-wiele-nad-interpretacji/
Policja https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2019/06/25/przerwa-na-karmienie-piersia-w-policji/
Nauczycielki: https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2017/01/31/przerwa-na-karmienie-dla-nauczycielki/
Szczególne warunki pracy – rozporządzenie. https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2015/07/08/ochrona-prawna-kobiet/
Ile kosztuje przerwa na niekarmienie: https://www.pracujezpelnapiersia.pl/2019/07/05/ile-kosztuje-pracodawce-przerwa-na-nie-karmienie/
Podstawa prawna
[1] Przerwa na karmienie: Art. 187 ustawy kodeks pracy
§ 1. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie.
§ 2. Pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie.
[2] Pomieszczenie do wypoczynku: § 38 (Rozdział 6) w Załączniku nr 3 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawach ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2003 nr 169, poz. 1650 z późn. zm.)
§ 38. 1. W zakładzie pracy zatrudniającym na jedną zmianę więcej niż dwadzieścia kobiet w jednym budynku należy urządzić pomieszczenie z miejscami do wypoczynku w pozycji leżącej dla kobiet w ciąży i karmiących matek, przyjmując jedno miejsce na każdych trzysta kobiet zatrudnionych na jednej zmianie, lecz nie mniej niż jedno miejsce.
2. Powierzchnia pomieszczenia, o którym mowa w ust. 1 nie może być mniejsza niż 8 m².
176 (zakaz wykonywania niektórych prac)
[3] Prace szczególnie uciążliwe: Art. 176 u.k.p.
Nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wykaz tych prac.
[4] Wykaz prac uciążliwych: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. (Dz.U. 2017 poz. 796 z późn. zm.) w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.
178 (delegacje)
[5] Zgoda przed 4 rż dziecka: art. 178 ust. 2 u.k.p. – Pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139 (system pracy przerywanej), jak również delegować poza stałe miejsce pracy.
179 (warunki szkodliwe)
[6] Warunki szkodliwe: Art. 179 u.k.p.
§1. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej w przepisach wydanych na podstawie art. 176, wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
§2. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pozostałych pracach wymienionych w przepisach wydanych na podstawie art. 176 jest obowiązany dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
§3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio do pracodawcy w przypadku, gdy przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią wynikają z orzeczenia lekarskiego.
§4. W razie gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy.
§5. Pracownica w okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia.
§6. Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do innej pracy, skrócenie jej czasu pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca jest obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wymiarze czasu pracy określonych w umowie o pracę.
§7. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, sposób i tryb wydawania zaświadczeń lekarskich stwierdzających przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią, uwzględniając zagrożenia dla jej zdrowia lub bezpieczeństwa występujące w środowisku pracy.
[7] Raport Fundacji „Rodzic w mieście” z 2021 roku opracowany w ramach projektu Pracuję i wychowuję – www.pracujeiwychowuje.pl
[8] Kobieta – policjant: Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji (Dz. U. 1990 Nr 30 poz. 179 z późn. zm.)
[9] § 16 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 września 2020 r. w sprawie czasu służby policjantów (poz. 1574).
1. Służba w niedzielę lub święto, w godzinach od 22.00 do 6.00 oraz w czasie przekraczającym normę określoną w art. 33 ust. 2 ustawy, nie może być pełniona przez policjanta-kobietę w ciąży.
2. Służba w niedzielę lub święto oraz w godzinach od 22.00 do 6.00 nie może być pełniona przez:
1) policjanta będącego jedynym opiekunem dziecka do 8 lat lub osoby wymagającej stałej opieki,
2) policjanta opiekującego się dzieckiem do 8 lat, jeżeli z takiego uprawnienia nie korzysta drugie z rodziców lub opiekun,
3) policjanta-kobietę karmiącą dziecko piersią
– bez ich zgody.
[10] Nauczycielka: art. 69.2 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. 1982 Nr 3 poz. 19 z późn. zm.)
Art. 69. 2. W razie gdy czas pracy kobiety karmiącej dziecko wynosi ponad 4 godziny ciągłej pracy dziennie, przysługuje jej prawo korzystania z jednej godziny przerwy wliczanej do czasu pracy.
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19820030019/U/D19820019Lj.pdf
[11] Kobieta – żołnierz: art. 285, 332 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz.U. 2022 poz. 655).
[12] List otwarty Fundacji Mlekiem Mamy do Rzecznika Praw Obywatelskich
List otwarty do RPO w sprawie przerwy na karmienie piersią
[13] Konwencja nr 183 Międzynarodowej Organizacji Pracy
https://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k183.html
