Sytuacja w Polsce
Od wielu lat w Polsce są prowadzone badania na temat stanu karmienia naturalnego. Nie są one może zbyt wyczerpujące, słabo jako kraj mierzymy wskaźniki karmienia piersią, ale pokazują pewne zjawiska, których decydenci ochrony zdrowia nie powinni bagatelizować. Na podstawie zebranych danych dotyczących barier dla karmienia piersią oraz prowadzonych badań dotyczących wskaźników karmienia, praktyk oraz wiedzy w dziedzinie laktacji wśród pracowników ochrony zdrowia zajmujących się matką i dzieckiem przedstawiamy naszą ocenę rzeczywistości laktacyjnej w Polsce, a także propozycje poprawy sytuacji poprzez wykorzystanie już istniejących i dobrze funkcjonujących w Polsce strategii.
Długość ma znaczenie. Raport na temat długiego karmienia piersią w Polsce:
Opieka położnej na oddziale położniczym, wizyta u lekarza medycyny rodzinnej oraz wizyty u doradców/konsultantów laktacyjnych. Raport 2018. Żukowska-Rubik M., Nehring-Gugulska M., Bębenek D., Castello-Rokicka M., Lewandowska A.:
Część 2. Wizyty położnej środowiskowej i u lekarza ginekologa położnika. Raport 2017. Żukowska-Rubik M., Nehring-Gugulska M.:
- Czy Polska jest krajem przyjaznym matce karmiącej? – Raport 2017
- Promotion of breastfeeding in Poland: the current situation. Królak-Olejnik B et al. 2017
Część 1. Wizyty u lekarza pediatry, pobyt w szpitalu z chorym dzieckiem, miejsce pracy. Raport 2016. Żukowska-Rubik M., Nehring-Gugulska M.:
- Czy Polska jest krajem przyjaznym matce karmiącej i jej dziecku – Raport 2016
- Karmienie piersią w Polsce – Raport 2015
- Karmienie piersią w Polsce – Raport 2014
SYTUACJA OBECNA
Karmienie piersią jest najzdrowszym sposobem żywienia niemowląt i małych dzieci, rekomendowanym przez wszystkie autorytety w dziedzinie pediatrii, żywienia i zdrowia publicznego niezmiennie od lat 90-tych (WHO, Amerykańska Akademia Pediatrii, Dyrektoriat Zdrowia Publicznego i Oceny Ryzyka UE, Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci i wiele innych). Kraje podejmują działania na rzecz wspierania żywienia dzieci kobiecym mlekiem ze względu na udowodnione korzyści zdrowotne dla dzieci, matek i osób dorosłych. Wiąże się to z konkretnymi korzyściami ekonomicznymi w obszarze zdrowia publicznego, więc ten czynnik jest włączany do programów zdrowotnych. W Polsce mamy Narodowy Program Zdrowia, który ma zapisy dotyczące promocji karmienia naturalnego. Obowiązuje też Standard Opieki Okołoporodowej 2018, który w sprawach żywienia dzieci odzwierciedla 10 Kroków do Udanego Karmienia Piersią WHO i zapewnia pełną opiekę personelu medycznego w okresie ciąży, porodu i połogu. Polskie zapisy Prawa Pracy zapewniają matkom płatne przerwy na karmienie. Na tle świata, w przepisach, jesteśmy liderami.
Polska jest wyjątkowym krajem – ma wspaniałe matki – nasz narodowy skarb. Polskie mamy chcą karmić naturalnie prawie w 100%! Jesteśmy jednym z 10 krajów w Europie o tak wysokim wskaźniku rozpoczynania karmienia piersią. Mamy niesamowity potencjał!
Mając dobre przepisy i tak ogromny potencjał na starcie, coś robimy nie tak, że wytracamy go bardzo szybko. Dane GUS oparte na populacji 360195 dzieci urodzonych w 2013 roku, pokazują, że w pierwszych 6 tygodniach ponad połowa niemowląt przestaje być karmiona naturalnie! W 6 tygodniu karmionych jest 46% (167663), w 2-6 miesiącu 42% (151629), w 9 miesiącu 17 % (62274), a w 12 miesiącu zaledwie 11,9 % (43129) niemowląt.
Nie jest to winą matek, choć pojawia się w wielu obiegowych opiniach. Matki zmagają się z niepewnością, spotykają ze sprzecznymi opiniami, „każdy mówi co innego”. 60-70% tych, które nie mogły wykarmić dziecka uważa, że nie miały pokarmu, co z punktu widzenia biologii jest niemożliwe. Gdy napotykają na problemy laktacyjne, lekarze i położne często nie potrafią im pomóc. Najczęstszą stosowaną metodą rozwiązania problemu jest zlecenie mieszanki sztucznej. Badania pokazują, że matki są pozostawione same sobie, choć aż 75% z nich boryka się z problemami. Oczekuje się od nich wiele, wszyscy zachęcają je do karmienia naturalnego, mówią jakie to ważne i zdrowe, ale gdy przychodzą trudności, okazuje się, że oferta pomocy jest mizerna. Tylko 1/3 matek była usatysfakcjonowana pomocą pediatry, połowa pomocą położnej POZ. Niby system jest, ale nie spełnia oczekiwań wielu matek. Wiedza personelu medycznego w zakresie laktacji jest wciąż niewystarczająca. Również system opieki gwarantowany przez NFZ złożony z: 30 wizyt położnej w okresie ciąży, opieki personelu szpitala po porodzie, 4 – 6 wizyt położnej POZ w okresie połogu, opieki lekarzy POZ – pediatry, lekarza rodzinnego, ginekologa-położnika nie zapewnia matkom opieki, jakiej oczekują i nie podnosi wskaźników karmienia naturalnego w Polsce. Badania na kilkutysięcznych grupach kobiet wykazują, że w szpitalach 75% matek było zachęcanych do karmienia piersią, ale tylko 30% dowiedziało się jak to prawidłowo zrobić, a tylko u 15% położna oceniła, jak karmienie przebiega. Na wizytach patronażowych u 56% matek położne środowiskowe nie obserwowały aktu karmienia, nawet wtedy, gdy matki zgłaszały problem. 45% matek, które zgłosiły problem niedoboru mleka pediatrze uzyskało zalecenie dokarmiania mieszanką. Położne zlecały mieszankę 44% matek, ale pozostałym matkom poleciły prawidłową stymulację laktacji. Niestety 43% matek miało zleconą dietę eliminacyjną przez pediatrę, a 53% przez położną. Badani lekarze rzadko i niewiele czasu poświęcają laktacji. Tylko 1/3 matek mogła dopytać lekarza rodzinnego, a 10% mogła skorzystać z porad ginekologa. Obraz rzeczywistości mocno odbiega od ideału stworzonego na papierze w gabinetach ministrów…
Z budżetu państwa refunduje się zakup sztucznych mieszanek dla szpitali oraz refundację niektórych preparatów kupowanych w aptece. Wydano na to łącznie w roku 2012 – 76 377 459,27 PLN, w roku 2013 – 70 593 278,27, w 2014 – 105 022 962,20. a w 2016 – 136 000. Noworodki są dokarmiane mieszankami już w pierwszej dobie życia, 30-50% w dniu wypisu ze szpitala. Wcześniaki opuszczające szpitale III poziomu referencyjności tylko w 30% były karmione piersią. Pozyskiwanie mleka biologicznej matki, czyli bez porówania zdrowszego pożywienia, finansują głównie rodzice. Połowa szpitali nie posiada odpowiedniego sprzętu do odciągania mleka kobiecego. Zresztą nie jest on refundowany z budżetu.
Również specjalistyczna porada laktacyjna będąca skuteczną formą pomocy matce, co udowodniono w wielu badaniach, nie jest świadczeniem refundowanym. Wyrównuje ona szanse matek napotykających nawet na trudne, złożone problemy. Wydłuża czas karmienia piersią i poprawia jego jakość. Polska jest wyjątkowym krajem, ponieważ poradnictwem laktacyjnym zajmują się profesjonaliści – medycy. Dlatego dziedzina ta zyskała rangę nauki i praktyki. Standaryzacja procedur medycznych i kształcenia podyplomowego medyków w dziedzinie poradnictwa laktacyjnego pozwala na udzielanie kobiecie i dziecku pomocy w formie wysokospecjalistycznego świadczenia zdrowotnego. Wiedzą to matki. 69% chciałoby mieć zapewnioną wizytę doradcy/konsultanta laktacyjnego w domu po porodzie, a 76% już na oddziale widzi potrzebę uzupełnienia pracy personelu szpitala.
Karmienie piersią odgrywa ważną rolę w profilaktyce zdrowotnej, dlatego szeroko pojęta opieka laktacyjna powinna być zagwarantowana każdej kobiecie na etapie planowania potomstwa, w czasie ciąży i przez cały okres karmienia. Personel medyczny opiekujący się matką i dzieckiem powinien znać zasady postępowania w czasie laktacji zgodne z aktualną wiedzą medyczną i nie pozostawiać matek samych z ich problemami. Dofinansowanie sprzętu do odciągania pokarmu dla szpitali oraz specjalistycznej opieki laktacyjnej nie byłoby wielkim obciążeniem dla budżetu, a za to w szybki i prosty sposób podniosłoby jakość opieki okołoporodowej i odpowiedziało na potrzeby polskich matek jednocześnie podnosząc wskaźniki zdrowotne i obniżając tym samym inne wydatki na ochronę zdrowia.
Piśmiennictwo:
Zagórecka E, Motkowski R, Stolarczyk A, Socha P, Piotrowska-Jastrzębska J, Socha J. Karmienie naturalne w żywieniu niemowląt z wybranych miast Polski Centralnej i Wschodniej. Pediatria Pol 2007;82(7):538-549.
Kamianowska M, Szczepański M, Błażewicz B, Łuckiewicz K. Analiza karmienia niemowląt w pierwszym roku życia z uwzględnieniem karmienia naturalnego. Postępy Neonatol 2006;2(10):87-92.
Mikiel-Kostyra K. Ewaluacja w programie upowszechniania karmienia piersią. Med Wiek Rozw 2000; IV Suppl 1-4:99-109
Wilińska M, Zejda J, Brożek G, Musialik-Świetlińska E, Świetliński J. Realizacja procedur sprzyjających karmieniu piersią w szpitalach w Polsce – wyniki badania ankietowego 2008/2009. Standardy Med Pediatr 2009;6(7):1056- -1064.
Woś H, Gawęda A. Przyczyny rezygnacji z karmienia naturalnego dzieci z terenu Górnego Śląska. Nowa Pediatria 2007;3: 54-59.
Bernatowicz-Łojko U, Wesołowska A. udział pokarmu kobiecego w żywieniu dzieci do drugiego roku życia w Polsce na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego. Standardy Medyczne 2012; 2.
Anna Szczygieł, Barbara Królak-Olejnik, Dorota Paluszyńska.: Czynniki ryzyka przedwczesnego zakończenia karmienia naturalnego – wstępne wyniki polskich badań wieloośrodkowych. Post.Neonatol. 2015 Vol.21 nr 2; s.13-17
Fajdek Joanna.Ocena przebiegu karmienia piersią w populacji dzieci 3 letnich na terenie miasta Żory. Praca magisterska, Śląski Uniwersytet Medyczny, 2013
Żukowska-Rubik M., Nehring-Gugulska M.: Czy Polska jest krajem przyjaznym matce karmiącej i jej dziecka? Raport z badania Centrum Nauki o Laktacji. Wizyty u lekarza pediatry, pobyt w szpitalu z chorym dzieckiem, miejsce pracy. Część 1. 2016. https://cnol.kobiety.med.pl/wp-content/uploads/2019/01/Polska_krajem_przyjaznym_matc_2016.pdf
Żukowska-Rubik M., Nehring-Gugulska M.: Czy Polska jest krajem przyjaznym matce karmiącej i jej dziecka? Wizyty położnej środowiskowej i u lekarza ginekologa położnika. Raport z badania Centrum Nauki o Laktacji. Część 2. 2017. http://www.kobiety.med.pl/cnol/images/cnol/raport_2017.pdf
Żukowska-Rubik M, Nehring-Gugulska M, Dmoch-Gajzlerska E. Konsultanci laktacyjni w systemie opieki zdrowotnej. Położna nauka i praktyka 2017; 2 (38):15-21.
Karmienie piersią w Polsce. Raport 2015. Centrum Nauki o Laktacji. http://femaltiker.pl/wp-content/uploads/2015/05/Raport_Karmienie_Piersia_w_Polsce_20151.pdf
Sztyber B. Ocena realizacji standardu WHO/UNICEF przez Polskie położne w zakresie laktacji w Szpitalach Przyjaznych Dziecku. Rozprawa doktorska. Warszawski Uniwersytet Medyczny. Kwiecień 2012
Nehring-Gugulska M., et al. Breastfeeding Knowledge among Polish Healthcare Practitioners Supporting Breastfeeding Mothers. Nurse Education in Practice. Elsevier. 2015 http://dx.doi.org/10.1016/j.nepr.2015.03.011
Britton C, McCormic FM, Renfrew MJ, Wade A, King SE. Support for breastfeeding mothers (Review). Cochrane Database of Systematic Reviews 2007. Issue 1. Art. No: CD001141. DOI:10.1002/14651858. CD001141. pub3. Published by Cochrane Collaboration. John Wiley & Sons Ltd; 2009
Wilk S. Wsparcie laktacyjne kobiet po porodzie w systemie opieki poporodowej w Polsce oraz w innych krajach Unii Europejskiej. Praca magisterska pod kier. Sztyber B.WUM, WNoZ, Zakład Dydaktyki Gin-Poł, 2014
Siwak A. Wiedza kobiet o połogu, a powikłania połogu w doświadczeniu położnej środowiskowej. Siwak A. pod kier. Sztyber B.WUM, WNoZ, Zakład Dydaktyki Gin-Poł, 2014
Chodkowski T. Ekonomia mleka ludzkiego. edumed.pl/zalaczniki/kawa_na_lawe_ACT.pdf