Centrum Nauki o Laktacji im. ANNY OSLISLO

Anatomia i morfologia gruczołu piersiowego

Monika Żukowska – Rubik

Gruczoł piersiowy (glandula mammaria, breast) – największy gruczoł skórny – jest parzystym narządem o kształcie półkulistym lub stożkowatym. Od niego cała klasa kręgowców otrzymała nazwę – ssaki (mammalia). Gruczoł ten wykazuje tylko u kobiet pełny rozwój, u mężczyzn pozostaje w stanie nierozwiniętym. Piersi położone są symetrycznie na przedniej ścianie klatki piersiowej, gdzie zajmują okolicę pomiędzy trzecim a szóstym lub siódmym żebrem będąc ograniczone przyśrodkowo przez brzeg mostka, a z boku – przez linię pachową środkową. Szerokość zawartej między nimi przestrzeni jest indywidualnie zmienna. Lekko wklęsła powierzchnia tylna spoczywa w większości na mięśniu piersiowym większym, a jedynie mała część boczna – na mięśniu zębatym przednim. Z powięzią tych mięśni pierś połączona jest przesuwalnie cienką warstwą tkanki łącznej wiotkiej (Bochenek, Reicher 1989).

Piersi składają się z:

• tkanki gruczołowej (zlokalizowanej głównie w pobliżu otoczki) 
• otaczającej tkanki tłuszczowej (podskórnej, międzygruczołowej i zagruczołowej) 
• tkanki łącznej 
• sieci naczyń krwionośnych , limfatycznych i nerwów 

Wielkość gruczołu piersiowego, zależna od ilości tkanki tłuszczowej, nie wpływa na zdolność wytwarzania mleka. Osie piersi biegną nieco rozbieżnie do przodu. Na szczycie piersi, nieco poniżej środka wystaje mały stożkowaty twór – brodawka piersiowa (papilla mammae, breast nipple) stercząca ku górze i do boku. Dookoła niej znajduje się otoczka piersi (areola mammae, breast areola ). Brodawka i jej otoczka zwracają uwagę swym ciemniejszym zabarwieniem powstałym wskutek nagromadzenia się melaniny w naskórku. W okresie ciąży i karmienia piersią zabarwienie staje się intensywniejsze. Po zaprzestaniu karmienia pigmentacja zmniejsza się, ale nigdy nie wraca do stanu sprzed pierwszej ciąży. Skóra brodawki piersiowej jest nieco pofałdowana wskutek występowania w niej drobnych brodaweczek stanowiących ujścia przewodów mlecznych (ductus lactiferi,lactiferous ducts). Powierzchnia otoczki piersiowej też nie jest gładka – drobne wzniesienia w jej obrębie to gruczoły apokrynowe łojowe (gruczoły otoczki) tzw. gruczoły Montgomery’ego (Montgomery glands) ze swymi ujściami.

Gruczoł piersiowy składa się ze stożkowatych płatów (lobus). Płaty utworzone są natomiast z płacików (lobulus), które są skupiskami pęcherzyków mlecznych. Łącznotkankowe więzadła Coopera tworzą zrąb podtrzymujący tkankę gruczołową i tłuszczową.

Szczegółowe badania ultrasonograficzne gruczołu piersiowego zmieniły spojrzenie na jego budowę wewnętrzną (Ramsay 2004, Kent 2005). W badaniach zaobserwowano mniejszą liczbę płatów gruczołowych – średnio 9, a nie jak sądzono dawniej 15-25, a także mniejszą liczbę przewodów mlecznych. Nie potwierdzono obecności pod otoczką opisywanych wcześniej zatok mlecznych, które były uważane za zbiorniki wydzielanego mleka. Przewody mleczne odprowadzające pokarm z płatów gruczołowych tworzą złożoną sieć rozgałęzień w całym gruczole. Pierwsze rozgałęzienie, zwane głównym, znajduje się w odległości około 7-8 mm od podstawy brodawki. Średnica przewodów mlecznych mierzona u podstawy brodawki wynosi od 1 do 4, średnio 2,1 mm. Podstawową funkcją przewodów mlecznych jest transportowanie pokarmu, mogą one zwiększać swoją średnicę, by dostosować się do zwiększonej ilości napływającego mleka.

Pokarm powstaje w pęcherzykach mlecznych( alveolus lactiferi, lactiferous alveoli). Są one utworzone z nabłonka wydzielniczego (laktocytów) otoczonego siecią komórek mioepitelialnych (myoepithelial cells). Ściany przewodów mlecznych tworzy tkanka włóknista zawierająca włókna sprężyste o przebiegu okrężnym i podłużnym oraz gładkie komórki mięśniowe.

W otoczce brodawki komórki mięśniowe przebiegają promieniście, w brodawkach śrubowato. Na wierzchołku brodawki przewody przenikają przez siatkowato ułożone włókna mięśniowe, które obejmują ujścia gruczołów. Włókna mięśniowe otoczki i brodawki powodują jej stawianie się pod wpływem bodźców. Gruczoł piersiowy dzieli się, za pomocą dwóch prostopadłych względem siebie linii przecinających się na szczycie brodawki piersiowej, na cztery kwadranty: górny wewnętrzny i zewnętrzny oraz dolny wewnętrzny i zewnętrzny.

Naczynia i nerwy gruczołu piersiowego

Tętnice pochodzą z : tt. międzyżebrowych, t. piersiowej bocznej, t. piersiowej wewnętrznej. Tętnice przebiegają w tkance podskórnej, gałęzie odchodzą z jednej strony do brodawki i jej otoczki, z drugiej – do gruczołu.

Żyły zbiegają się w tkance podskórnej w większe pnie naczyniowe; ich sieć prześwieca przez cienką skórę gruczołu. Wokół brodawki wykształcony jest wieniec żylny tzw. splot żylny brodawki piersiowej

Naczynia chłonne tworzą dwa sploty: splot skórny brodawki i otoczki oraz splot gruczołowy. Chłonka odpływa do węzłów pachowych, węzłów międzyżebrowych przednich i tylnych oraz do węzłów międzypiersiowych. 75% chłonki z gruczołów piersiowych przyjmują węzły pachowe.

Nerwy skórne są gałęziami nerwów nadobojczykowych i międzyżebrowych (IV-VI). Czynnością gruczołów kierują gałęzie autonomiczne splotów nerwowych okołonaczyniowych. Szczególnie bogato unerwiona jest okolica brodawki i otoczki, występują tu liczne zakończenia czuciowe, ciałka dotykowe, receptory ucisku, ciepła i zimna. Wszystko to sprawia, że pierś jest jednym z najbardziej wrażliwych narządów kobiety.

Dojrzewanie gruczołu piersiowego wg. Tannera

Przebiega w kilku stadiach:

I stadium: przedpokwitaniowe, zabarwiona jest jedynie brodawka piersiowa, brak zabarwienia otoczki i wyczuwalnej tkanki gruczołowej

II stadium: stadium pączka; pierś i brodawka nieznacznie uniesione ponad poziom klatki piersiowej w kształcie małego zaokrąglenia, wzrost średnicy otoczki piersiowej

III stadium: dalsze powiększanie i zaokrąglenie piersi oraz powiększenie średnicy otoczki piersiowej i wzrost intensywności pigmentacji, bez wyraźnego odgraniczenia konturów otoczki i brodawki

IV stadium: otoczka wraz z brodawką sterczą w formie zaokrąglenia ponad kontur piersi, dalsze powiększenie średnicy otoczki piersiowej i wzrost intensywności pigmentacji

V stadium: typowe dla wieku dorosłego – kontur otoczki zlewa się z ogólnym zarysem piersi natomiast wystaje brodawka piersiowa. Granice czasu dojrzewania płciowego, w tym również piersi, są bardzo szerokie. Określa się je na 8-16 lat dla dziewcząt. Przejście z II do V stadium rozwoju piersi trwa 1.5 do 8 lat.

Starzenie się gruczołu piersiowego

Zmiany inwolucyjne zaznaczają się już przed 30 rokiem życia. Objawiają się jako rozrost tkanki tłuszczowej postępujący od obwodu ku środkowi, zmniejszenie liczby płatów, zagęszczenie tkanki łącznej.

Piśmiennictwo:

1. Bochenek A, Reicher M. Gruczoł sutkowy. W: Anatomia człowieka. T V. PZWL 1997 
2. Banaszkiewicz A, Żukowska-Rubik M. Anatomia i morfologia gruczołu piersiowego. W: Karmienie piersią. Podręcznik pod redakcją Nehring-Gugulskiej M i Żukowskiej-Rubik M. KUKP 2006 
3. Ramsay DT, Kent JC, Owens RA and Hartmann PE: Ultrasound Imaging of Milk Ejection in the Breast of Lactating Women. Pediatrics, Feb 2004; 113: 361-367. 
4. Kent JC, Ramsay DT, Hartmann RA and Hartmann PE: Anatomy of the lactating human breast redefined with ultrasound imaging. J Anat, Jun 2005; 206(6): 525-34. 
5. Geddes D. Gross Anatomy of the Lactating Breast. W: Hale T, Hartman P. Textbook of Human Lactation. Hale Publishing, L.P. 2007 

PYTANIA

1. Z jakich tkanek zbudowany jest gruczoł piersiowy?
2. Jaką drogę odbywa pokarm? 
3. Jaką funkcję pełnią przewody mleczne
4. Jakie gruczoły znajdują się w skórze otoczki? 

 Odpowiedzi:

1. Z tkanki gruczołowej, tłuszczowej, łącznej, sieci naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów.
2. Pęcherzyk mleczny, przewody mleczne, ujścia przewodów na brodawce piersiowej.
3. Transport pokarmu
4. Gruczoły łojowe Montgomery’ego